Arqueta de Meixonfrío

Historia

Compostela ten unhas características xeográficas e xeolóxicas que propician a abundancia de auga tanto na contorna como en acuíferos dentro da propia cidade, polo que xa dende o descubrimento do sepulcro apostólico contouse cunhas estruturas arquitectónicas que asegurasen o aporte de auga e a súa distribución para o abastecemento cidadá.

Cara o 960, o Bispo Sisnando II reforza as defensas desta poboación ante os temores dun ataque normando mediante unha muralla dotada de torres e un profundo foxo. A necesidade de maiores defensas fronte ás rapinas, ás incursións normandas e musulmáns ou o contaxio de enfermidades epidémicas fan que o Bispo Cresconio (1037-1066) constrúa un muro de maior diámetro, cunha lonxitude aproximada de 2 quilómetros e unha superficie interior dunhas 30 hectáreas.

Este novo muro coincidiría aproximadamente coa traza do foxo da primeira muralla do Bispo Sisnando II. Permanencias do sistema de abastecemento de auga deste foxo poderían ser as fontes de Santo Antonio, Virxe da Cerca, Porta do Camiño, San Roque, Costa Vella, San Frutuoso, Fonseca e Fuenterrabía. Ademais, determinará o aspecto da cidade e a vida dos seus habitantes, xa que o espazo urbano organízase en función das súas portas, torres e muros.

A comunidade urbana aloxada dentro desta muralla demandaba auga potable para as súas actividades. O cruce das vías principais da cidade determinou a articulación urbanística compostelá e a apertura das principais prazas, xunto aos núcleos parroquiais intramuros. Aquí foi onde se estableceron os puntos de abastecemento de auga mediante as fontes públicas.

Os primeiros datos da existencia dunha condución de augas tras o descubrimento do sepulcro do Apóstolo e a fundación da cidade no século IX, fan referencia á construción polo Bispo Sisnando I (880-920) dunha canalización de auga soterrada para abastecer o santo lugar, que se cede en 912 ao Mosteiro de San Martiño Pinario.

No ano 1122 o Arcebispo Xelmírez manda construír unha rede de condutos soterrados que conducisen a auga á cidade dende os montes de Vite, na zona norte da cidade, para poder atender as necesidades hídricas dos peregrinos. Esta auga, distribuída mediante unhas canles de pedra, barro ou madeira, reforzados con ferro e chumbo, é propiedade do Cabido e do Arcebispo de Santiago, e era obxecto dunha estudada regulación e repartición entre os distintos mosteiros, a cambio de colaboración no seu mantemento e reparación.

Dende os mananciais de Vite, a auga canalizada dirixíase cara a Igrexa de San Miguel dos Agros, que na época medieval denomínase San Miguel de Cisterna. Este era o punto principal de distribución da auga, xa que localizábase a arqueta soterrada de reparto da auga, que abastecía ao Mosteiro de San Martiño Pinario, o Pazo Arcebispal e o Hospital Real, tras a súa construción no século XV. Coñecemos ben o sistema de arquetas de San Miguel grazas aos planos que o arquitecto Lucas Ferro Caaveiro realizou en 1748.

Dende San Miguel dos Agros saían as conducións soterradas que levaban a auga até as distintas fontes públicas e privadas da cidade. Deste sistema de conducións abastecíanse as institucións relixiosas que ían instalando os seus mosteiros na cidade, a través de acordos coa igrexa compostelá. Deste sistema medieval aínda se conservan importantes vestixios tanto en superficie como soterrados, entre os que o elemento máis destacado é a Ponte Mantible, que mantivo o seu uso até hai algúns anos.

Xa no século XV, e segundo a ordenanza municipal, era competencia do Concello a conservación do sistema de augas dende a súa orixe en Vite até a Porta da Pena. No interior da cidade, cada unha das institucións monásticas e a Catedral ocuparíanse da reparación e mantemento das súas propias canalizacións.

A finais do século XVIII, coas transformacións do Antigo Réxime, os dirixentes locais ocúpanse das obras públicas, entre as que se atopan as continuas reparacións dos canos. Estes canos do abastecemento estaban realizados con pezas de pedra, barro ou madeira de carballo, agrilloadas con ferros e chumbo nas unións. As súas frecuentes roturas obrigan á posta en marcha dun novo sistema operativo para a traída da auga, que incluía diversos cambios no trazado existente con novos ramais para aumentar a distribución.

A finais de século XIX, introdúcense os canos de ferro para a mellora da calidade e cantidade da auga de abastecemento. O seu uso mantívose até o século XVIII e o trazado continuou respectándose até o século XX.

Finalmente, en 1920 o Concello convoca o concurso para a adxudicación da concesión do abastecemento de augas potables e a execución das obras de ampliación e mellora da rede de sumidoiros e saneamento da poboación, coa constitución da Sociedade de Augas Potables de Santiago.